Orthorexia nervosa (ON)

 
Orthorexia nervosa (ON) is een aandoening waarbij de nadruk ligt op het eten van gezonde voeding. In principe is er niets mis met gezond eten. Toch kan het voorkomen dat mensen doorslaan in het gezond willen eten. Gezond eten wordt in dat geval ‘te’ gezond. Voor mensen met orthorexia is gezonde voeding een obsessie geworden. Er wordt dwangmatig alleen nog voedingsmiddelen gegeten, die in hun ogen juist of gezond zijn. Ortho betekent letterlijk juist. Vandaar de term orthorexia.
 
De naam orthorexia werd voor het eerst geïntroduceerd door Steven Bratman. Bratman is een Amerikaans natuurgeneeskundige arts en acupuncturist. Daarnaast heeft Steven Bratman een boek over het fenomeen orthorexia geschreven. Niet iedereen is het echter met Bratman over het bestaan van orthorexia eens. Er zijn mensen die zich afvragen hoe vaak het eigenlijk voorkomt. Andere zien het meer als een vorm van anorexia nervosa en boulimia nervosa. Al ligt de nadruk bij deze eetstoornissen meer op de hoeveelheid dan op de kwaliteit van het eten. Daarnaast zijn er mensen die het helemaal geen eetstoornis vinden. Zij zien het meer als een dwangstoornis of een manier van leven. Hoe dan ook, orthorexia wordt vooralsnog nog niet officieel erkend als een ziektebeeld of eetstoornis. Wel is bekend dat orthorexia het risico op het ontwikkelen van een eetstoornis verhoogd. Dit risico wordt groter naarmate er andere psychische factoren een rol spelen. Bijvoorbeeld een depressie.
 

Wat is orthorexia nervosa?

Orthorexia kenmerkt zich door een obsessie voor het eten van uitsluitend gezond voedsel. Vooral voedsel met veel kilocalorieën (kcal), vetten en suikers worden uit de voeding verwijderd. Mensen met orthorexia denken dat deze producten ongezond zijn. Hoe gezonder een product, des te beter de kwaliteit van het eten. Daarbij staat de kwaliteit van het eten gelijk aan de kwaliteit van het leven. Het verraderlijkste aan orthorexia is dat de aandoening er vaak langzaam insluipt. Het begint vaak met de overstap naar een vegetarische voeding of naar het eten van uitsluitend biologisch geteelde voeding. Op den duur worden er steeds meer soorten voeding bestempeld als ongezond en niet verantwoord. Het vermijden van steeds meer producten kan leiden tot een eenzijdige voeding. Hierdoor kunnen er belangrijke tekorten aan voedingsstoffen ontstaan. Uiteindelijk kan dit leiden tot ondergewicht. Er is echter nog niet voldoende onderzoek gedaan om te kunnen stellen bij welke gewicht (gezond, ondergewicht, overgewicht) orthorexia het meest voorkomt. Bij andere eetstoornissen zoals anorexia is er wel een duidelijke relatie tussen de stoornis en het gewicht. Er zijn echter wel een aantal onderzoeken die spreken van een gezond gewicht in relatie tot orthorexia. Dit hoeft echter niet te betekenen dat orthorexia niet bij iemand met een te laag of te hoog gewicht kan voorkomen. De kans op een te laag gewicht is juist aanwezig als iemand steeds eenzijdiger gaat eten. Er zijn zelfs een aantal gevallen gemeld van mensen die zijn overleden aan een hartstilstand als gevolg van een te laag lichaamsgewicht.
 

Oorzaken en risicofactoren orthorexia nervosa

Er bestaat nog geen duidelijkheid over het wel of niet bestaan van orthorexia. Het is dan ook niet bekend hoe orthorexia ontstaat. Daarbij is het ook nog geen officieel erkend ziektebeeld. Er is wel een factor die het risico op orthorexia kan verhogen. Orthorexia nervosa komt namelijk vaker voor onder sporters en fitness beoefenaars. Daarbij vormt de obsessie voor gezonde voedingsmiddelen op haar beurt een risicofactor voor het ontwikkelen van een eetstoornis. Dit geldt met name als ook sprake is van andere psychologische factoren.
 

Symptomen orthorexia nervosa

Orthorexia nervosa kan zich op verschillende manieren uiten:

• Afwijkend eetpatroon: Bij orthorexia gaat het niet om afvallen, maar om gezond eten. Hoe gezonder, hoe beter. Alles wat iemand eet, laat hij of zij afhangen van de voedingswaarden. Het eten voor plezier of omdat het lekker is speelt daarbij een ondergeschikte rol. Mensen met orthorexia zijn als de dood voor junkfood, toetjes, koekjes en dergelijke. Vetten zijn slecht, dus worden producten met vet zoveel mogelijk vermeden. Dit begint met het vermijden van vlees, vis en zuivel. Ook wordt er geen boter meer op brood gesmeerd. Het voornemen is dan vooral om meer groente, fruit en volkorenproducten te eten. Vooral rauwkost. Bij het bereiden van groenten gaan er gezonde voedingsstoffen verloren. Dit maakt de voeding in hun ogen minder gezond. Vandaar dat groente vaak rauw wordt gegeten.
• Gedragskenmerken: Eetstoornissen als boulimia en anorexia gaan vaak gepaard met een negatief zelfbeeld. Bij orthorexia hoeft dat echter niet het geval te zijn. Hun zelfbeeld hangt sterk af van hoe goed het lukt om gezond te eten. Daarbij kunnen ze erg neerkijken op mensen die er ‘zomaar’ op los eten. Op die manier kunnen mensen met orthorexia zich juist sterk en superieur voelen. Ondanks het feit dat gezond eten daarbij steeds meer naar het extreme verschuift. Een ander kenmerk is dat het gewone dagelijkse leven verandert. Dit gebeurt om zo gezond mogelijk te kunnen eten. Het lukt dan ook vaak niet meer om normaal met sociale gelegenheden mee te eten. Als iemand met orthorexia de deur uitgaat, neemt hij of zij vaak een eigen ‘survival kit’ met toegestane voedingsmiddelen mee. Over het algemeen maken mensen met orthorexia zich geen zorgen over zichzelf. Het is meestal de omgeving die dat doet.

Lichamelijke gevolgen orthorexia nervosa

Mensen met orthorexia denken vaak erg gezond te eten en in optimale conditie te verkeren. In veel gevallen blijkt het tegendeel waar. De regels voor het eten en de keuze voor voedingsmiddelen worden steeds strenger. Hierdoor worden er op den duur steeds meer voedingsmiddelen vermeden. Dit vergroot de kans op een eenzijdige voeding. Een eenzijdige voeding heeft als gevolg dat er flinke tekorten aan voedingsstoffen kunnen ontstaan. Dit kan leiden tot allerlei lichamelijke klachten zoals:

• Ondervoeding: Mensen met orthorexia kunnen door hun ‘gezonde’ eetgedrag sterk vermageren. Deze vermagering gaat gepaard met een dalend lichaamsgewicht. Als er onbedoeld meer dan 5% binnen 1 maand of meer dan 10 % binnen 6 maanden aan lichaamsgewicht wordt verloren, is er sprake van ondervoeding. Het lichaam krijgt in dat geval te weinig voedingsstoffen binnen. Als gevolg van de tekorten gaat het lichaam zuiniger met de energie om. Hierdoor worden de ademhaling en hartslag trager. Ook de bloeddruk daalt. Het gevolg hiervan is dat mensen zich vaak vermoeid, duizelig, lusteloos of depressief voelen.
• Vitaminen- en mineralentekort: Met name een tekort aan kalium is slecht voor de nieren, lever en het hart. Kalium speelt een belangrijke rol bij spiersamentrekkingen. Een belangrijke spier in het lichaam is de hartspier. Bij een tekort aan kalium kan ook deze niet meer goed samentrekken. Dit kan leiden tot hartritmestoornissen of een hartstilstand. Andere gevolgen van een kalium tekort kunnen nier- en leverbeschadigingen en spierkrampen zijn. Daarnaast kan er onder andere sprake zijn van een ijzertekort. Een ijzertekort kan leiden tot bloedarmoede. Symptomen van bloedarmoede zijn onder andere: overmatig transpireren, hoofdpijn, oorsuizen en duizeligheid. Voorbeelden van een tekort aan vitaminen kunnen vitamine A en vitamine D zijn. Dit is vooral het gevolg van het verminderen/vermijden van het gebruik van vetten. Vitamine A en D zijn namelijk in vet oplosbare vitaminen. Vitamine D bevordert de opname van calcium. Daarmee draagt het bij een de opbouw van sterke botten en tanden. Een tekort aan vitamine D kan onder andere leiden tot gebits- en gewrichtsproblemen. Vitamine A speelt een rol bij de opbouw en de werking van oppervlakteweefsels in de luchtpijp, longweefsel, tandvlees, huid en het haar. Gevolgen van een tekort aan vitamine A kunnen onder andere een droge, schilferige huid en een slechte toestand van het gebit zijn. Ook de conditie van het haar kan verslechteren. Uiteindelijk kan dat leiden tot haaruitval.
• Menstruatiestoornissen: Dit heeft te maken met de hormonale veranderingen als gevolg van het verstoorde eetgedrag. Een ander woord voor het uitblijven van de menstruatie is amenorroe. Hierdoor kan de vruchtbaarheid van een vrouw in gevaar komen. Vrouwen die langdurig niet menstrueren hebben een vergrote kans op botontkalking. Een ander woord hiervoor is osteoporose. Het bot wordt langzaam afgebroken. Hierdoor neemt de kans op botbreuken toe.
• Maag-darmproblemen: Deze klachten ontstaan onder andere door het eten van grote hoeveelheden rauwe groente. De darmen kunnen dit niet goed verwerken en gaan protesteren.
• Langdurige heesheid: Heesheid kan verschillende oorzaken hebben. Een oorzaak kan een chronisch vitaminen- en mineralentekort te zijn. Dit heeft te maken met de verminderde weerstand waarmee het gepaard kan gaan. Hierdoor wordt het lichaam vatbaarder voor infecties. Bijvoorbeeld een verkoudheid of luchtwegontsteking. Deze verschijnselen kunnen heesheid veroorzaken. Daarnaast kunnen mensen met orthorexia ook flink wat stress ervaren. Stress wordt ook wel eens genoemd als een oorzaak van heesheid. Bovendien kan stress ook de weerstand van het lichaam verlagen. Maar ook hormonale veranderingen kunnen heesheid veroorzaken. Al is dit wel één van de minder vaak voorkomende oorzaken. Volgens de Stichting Anorexia Boulimia Nervosa (SABN) is het zeer waarschijnlijk dat heesheid in het algemeen bij eetstoornissen optreedt als gevolg van braken. Dat zou ook voor orthorexia gelden als dat met regelmatig braken gepaard gaat. SABN is een stichting die mensen met een eetstoornis, evenals hun families, partners en vrienden helpt en ondersteunt onder andere door middel van voorlichting en hulpverlening.

Sommige klachten kunnen blijvend zijn. Andere klachten kunnen echter verdwijnen zodra iemand weer normaal gaat eten. Er zijn ook klachten die onherstelbare schade kunnen aanrichten en soms zelfs kunnen leiden tot de dood. Denk hierbij aan een vitaminen en mineralen gebrek.
 

Psychische en sociale gevolgen orthorexia nervosa

Orthorexia nervosa heeft niet alleen gevolgen voor het lichaam, maar ook psychisch en sociaal kan het veel impact hebben. Mensen met orthorexia zijn 24 uur per dag bezig met gezond eten. De gevolgen worden groter naarmate iemand obsessiever met eten omgaat. Doordat eten op zich vaak al een hele dagtaak is, blijft er vaak weinig tot geen tijd over voor ander zaken. Zo kan de aandoening iemand belemmeren in het functioneren op school of werk. Maar ook het sociale leven wordt beïnvloed. Mensen met orthorexia kunnen absoluut niets anders eten dan wat in hun ogen gezond is. Ze zullen ook niet snel bij andere mensen thuis of in een restaurant gaan eten. In dat soort situaties kan er namelijk niet gecontroleerd worden wat er in het eten zit. Het blijft dan ook onduidelijk of het eten wel aan hun voorwaarden voldoet. Dit kan flink wat stress opleveren. Deze stress kan zich uiten in depressieve of angstige gevoelens. Uiteindelijk zullen mensen met orthorexia zich steeds meer van de buitenwereld afsluiten. Hierdoor kunnen ze in een sociaal isolement belanden en zich eenzaam gaan voelen. Dit kan een trigger zijn om nog meer op het gezonde eten te gaan focussen. Op die manier kan iemand in een vicieuze cirkel belanden.
 

Behandeling orthorexia nervosa

Zoals eerder beschreven wordt orthorexia nog niet erkend als een ziektebeeld. Daarbij is het nog onduidelijk hoe de diagnose kan worden gesteld. In veel gevallen wordt de diagnose orthorexia dan ook niet gesteld. Dat het probleem geen naam heeft, hoeft voor de behandeling in principe niets uit te maken. Het doel van de behandeling van orthorexia is dat iemand weer normaal leert omgaan met eten. Hiervoor dient er aandacht te worden besteed aan een volwaardige voeding en gezond eetgedrag.
 
Een volwaardige voeding levert voldoende voedingsstoffen om het lichaam weer goed te laten functioneren. Dit heeft veel weg van de behandeling van andere eetstoornissen. Voor orthorexia op zich bestaat er echter nog geen standaard behandeling. Vandaar dat de behandeling van orthorexia veel kan lijken op die van andere eetstoornissen. Daarnaast kan orthorexia worden behandeld met psychotherapie. Ook is het belangrijk dat uitleg wordt gegeven over de werking van voedingsmiddelen. Bijvoorbeeld waar zijn ze goed voor en wat zijn de gevolgen als er te weinig van wordt gegeten. Dit heeft als doel de gedachte dat veel voedingsstoffen slecht zijn te doorbreken. Op die manier kan er een basis worden gelegd voor gezond eetgedrag. Om de kans van slagen zo groot mogelijk te maken is professionele begeleiding essentieel.
 

Onderzoek orthorexia nervosa

• Er vindt momenteel veel onderzoek plaats naar de overeenkomsten tussen orthorexia nervosa en een obsessieve compulsieve stoornis (OCS). Een obsessieve compulsieve stoornis uit zich in terugkerende ongewenste gedachten. Deze worden dwanggedachten of obsessies genoemd. Bij elke dwanggedachte hoort vaak een dwanghandeling. Dit wordt vaak een compulsie genoemd. Turks onderzoek heeft aangetoond dat mensen met symptomen van OCS en die een bepaald beeld van een eetpatroon hebben een grotere kans hebben op het ontwikkelen van orthorexia. Ditzelfde gegeven blijkt ook uit een Duits onderzoek dat in 2005 is uitgevoerd. BMI is de afkorting van Body Mass Index. Het is een maat voor het gewicht in verhouding tot de lichaamslengte. Dit geeft een schatting van het risico op gezondheidsproblemen. Van een verhoogde BMI is sprake bij een BMI van 25 of hoger.
• Er zijn onderzoeken die het verband tussen orthorexia en groepen met een grote interesse in gezonde voeding hebben onderzocht. Enkele voorbeelden van groepen met een grote belangstelling voor gezonde voeding zijn: diëtisten, studentenvoeding, balletdansers of leden van een fitnessclub. Elke bestudeerde groep vertoonde een verband met orthorexia. Het onderzoek kon echter niet stellen of dit verband sterker was dan bij groepen met weinig of geen interesse in voeding.

Externe informatie orthorexia nervosa of producten

We zijn extern onderstaande boeken, betreffende orthorexia nervosa, voor u tegengekomen:

• Health Food Junkies: The Rise of Orthorexia Nervosa – The Health Food Eating Disorder. Auteurs David Knight & Steven Bratman, Engels, 256 pagina’s. Identify the eating disorder orthorexia nervosa–an obsession with eating healthfully–and offer expert advice on how to treat it.
• Orthorexia. When Healthy Eating Becomes an Obsession. Auteur Gary Elliott, Engels, 24 pagina’s. Seminar paper.
• Orthorexia; When Healthy Eating Goes Bad. Auteur Renee Mcgregor, Engels, 288 pagina’s. This book compassionately and expertly helps you to recognise potential issues, break free from the condition and find a way back to a balanced, truly healthy way of eating and enjoying life.

Terug