Kobalt
Kobalt is een onderdeel van vitamine B12. Een tekort aan kobalt – en dus vitamine B12 – kan bloedarmoede veroorzaken. Kobalt is een anorganische stof. Stoffen zijn anorganisch of organisch. Organische stoffen zijn afkomstig van organismen en hun dode resten. Organismen zijn levende wezens, bijvoorbeeld planten en dieren, schimmels en bacteriën. Eiwit, koolhydraten, vet en vitamines zijn organische stoffen. Deze zijn nodig voor de groei en instandhouding van het lichaam. Hier zijn ook anorganische stoffen voor nodig. Anorganische stoffen zijn afkomstig van levenloze materialen. Naast vocht zijn mineralen (macromineralen) en spoorelementen (micromineralen) anorganische stoffen. Mineralen en spoorelementen zijn eigenlijk metalen. Toch komen ze ook in kleine hoeveelheden voor in de voeding. De behoefte die het lichaam heeft aan anorganische stoffen is onderzocht. De hoeveelheid mineralen en spoorelementen kan worden aangetoond door weefselonderzoek.
Het lichaam kan mineralen en spoorelementen niet zelf maken. Dat kan bijvoorbeeld wel met bepaalde vitaminen. Wel zijn er een aantal essentieel voor het lichaam. Dat wil zeggen dat ze absoluut noodzakelijk zijn voor het functioneren. Het is dan ook nodig om deze dagelijks met de voeding in te nemen. Nog niet van alle stoffen is aangetoond dat ze essentieel zijn. Met betere onderzoekstechnieken worden in de toekomst mogelijk meer noodzakelijke mineralen en spoorelementen ontdekt. Mineralen en spoorelementen verschillen in de hoeveelheid die het lichaam ervan nodig heeft. Dagelijks zijn enkele honderden milligrammen tot een gram mineralen nodig. 1 milligram is 0,001 gram. Van spoorelementen zijn enkele microgrammen tot tientallen milligrammen nodig. 1 microgram is 0,001 milligram. 4% van het menselijk lichaam bestaat uit mineralen en spoorelementen. Dit is ongeveer 3 kilogram.
Mineralen en spoorelementen leveren geen energie. Sommige zijn wel essentieel voor een goede gezondheid en normale groei en ontwikkeling. Kobalt is een spoorelement. De Zweedse scheikundige Georg Brandt heeft kobalt rond het jaar 1735 ontdekt. Kobalt wordt niet gezien als een essentieel spoorelement voor het lichaam. Net als de spoorelementen arseen, borium, lithium, lood, nikkel, silicium, tin en vanadium. Kobalt is een onderdeel van vitamine B12. Daarom komt kobalt voor in voedingsmiddelen waar vitamine B12 in zit. Dit zijn voornamelijk dierlijke producten. Hoewel dierlijke producten afkomstig zijn van levende wezens, bevatten ook deze metalen. In de scheikunde wordt kobalt aangeduid met de letters Co.
Functie kobalt
Kobalt is een onderdeel van vitamine B12. Vitamine B12 wordt ook wel cobalamine of extrinsieke factor genoemd. In cobalamine zit het woord kobalt verstopt. De vitamine bevat ongeveer 4,35% kobalt. Samen met vitamine B12 is het noodzakelijk voor de bloedvorming. Het zijn de bouwstenen van hemoglobine. Hemoglobine (Hb) is een eiwit dat aan bloed een rode kleur geeft. Rode bloedcellen zijn helemaal gevuld met hemoglobine. Het eiwit hemoglobine is verantwoordelijk voor het transport van zuurstof van de longen naar de organen en weefsels. Deze verbruiken zuurstof voor de stofwisseling. De stofwisseling is het geheel van processen waarbij een voedingsstof wordt omgezet in een andere stof. Tijdens het zuurstofverbruik wordt koolstofdioxide gevormd. Koolstofdioxide is een afvalstof. Hemoglobine is tevens verantwoordelijk voor het transport van koolstofdioxide van de organen en weefsels naar de longen. Via de longen kan deze stof worden uitgeademd.
Kobalt helpt mogelijk met de andere functies van vitamine B12. De vitamine is nodig voor een goede werking van het zenuwstelsel. Vitamine B12 is onmisbaar bij de vorming van vetachtige stoffen. De vetachtige stoffen maken deel uit van de myelinehuls. Deze omgeeft de zenuwen en bestaat uit myeline. Myeline zorgt dat zenuwprikkels sneller worden doorgestuurd van en naar de hersenen. De vitamine B12 is ook nodig voor de vorming van methionine. Methionine is een eiwit dat noodzakelijk is voor de vorming van DNA. De literatuur is echter niet eenduidig over de invloed van het mineraal op zenuwstelsel en DNA.
Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid kobalt
In het jaar 1984 heeft Forrest Nielsen van het United States Department of Agriculture voor het eerst gepubliceerd over ultraspoorelementen. Ultraspoorelementen hebben een vastgestelde, geschatte of veronderstelde behoefte van minder dan 1 milligram per dag. 1 milligram is gelijk aan 0,001 gram. Kobalt behoort mogelijk tot deze groep. Hier is echter niet voldoende bewijs voor. In Nederland is geen aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) opgesteld voor kobalt. Aangezien kobalt een onderdeel is van vitamine B12, is het raadzaam om de ADH van vitamine B12 te volgen. Er zijn bronnen die hoeveelheden tussen 0,12 en 8 microgram kobalt aanbevelen. Een microgram is gelijk aan 0,001 milligram. Deze bronnen zijn echter niet wetenschappelijk onderbouwd en daarom onvoldoende betrouwbaar.
Kobalt tekort
Vitamine B12 – en dus kobalt – komt voor in veel dierlijke voedingsmiddelen. Ook heeft het lichaam maar weinig kobalt nodig. Daarom is er nooit een tekort aan kobalt gerapporteerd. Een vitamine B12 tekort kan wel duiden op een kobalt tekort. Vegetariërs en veganisten eten geen dierlijke producten. Die hebben dan ook meer risico op een vitamine B12 – en dus kobalt – tekort.
Samen met vitamine B12 is kobalt noodzakelijk voor de bloedvorming. Door een tekort aan deze stoffen kan pernicieuze anemie ontstaan. Pernicieuze anemie staat voor bloedarmoede door een tekort aan intrinsieke factor. Intrinsieke factor is een stof in de maagwand die de opname van vitamine B12 mogelijk maakt. Bloedarmoede wil zeggen dat het bloed weinig hemoglobine bevat.
Symptomen die veel voorkomen door bloedarmoede zijn:
- hoofdpijn;
- vermoeidheid;
- kortademigheid;
- snel hartritme (tachycardie);
- algemeen gevoel van zwakte.
Teveel kobalt
Kobalt bevindt zich van nature in de natuur. Het spoorelement wordt uitgebreid verspreid in het milieu. De industrie is hiervoor verantwoordelijk. Die gebruikt kobalt onder andere om staal te harden. Door de uitstoot komen grote hoeveelheden kobalt in de lucht en in de grond terecht. Mensen kunnen blootgesteld worden aan teveel kobalt door kobaltrijke lucht in te ademen en kobaltrijk eten en drinken te gebruiken. Het inademen van teveel kobalt kan luchtwegproblemen veroorzaken. Het eten en drinken van teveel kobalt kan andere problemen geven. Er is echter weinig bekend over de effecten van kobalt overdoses. Veel kobalt in het lichaam gaat vaak samen met een tijdelijke vermeerdering van de rode bloedcellen (erytrocytose).
Doses van meer dan 30 milligram zouden gevolgen kunnen hebben zoals:
- misselijkheid;
- overgeven;
- diarree;
- opvliegers;
- huiduitslag;
- hartverlammingen;
- een gezwollen schildklier;
- een verminderde schildklierfunctie.
De schildklier is een orgaan ter hoogte van de hals. Een gezwollen schildklier wordt ook wel kropzwelling genoemd. Andere woorden voor kropzwelling zijn goiter of struma.
Er zijn gevallen bekend van kobalt allergie. Waar de huid in aanraking komt met het metaal, ontstaat contacteczeem. Eczeem veroorzaakt rode, jeukende huiduitslag. Soms ontstaan er blaasjes of wordt de eczeemplek vochtig. Na enige tijd kan de huid gaan schilferen. De reactie ontstaat vaak door het dragen van (goedkope) sieraden. Hier wordt wel eens kobalt in verwerkt. Het kobalt dat voorkomt in de voeding speelt geen rol bij de allergie. Hiervoor zijn de concentraties te klein. Kobaltallergie gaat regelmatig samen met allergie voor chroom of nikkel.
Stofwisseling kobalt
Kobalt wordt samen met vitamine B12 opgenomen. De opname van vitamine B12 is afhankelijk van de conditie van het maagslijmvlies. In de maagwand wordt mucoproteïne gemaakt. Dit is een eiwitstof die opname van vitamine B12 mogelijk maakt. De stof wordt ook wel intrinsieke factor genoemd. Vitamine B12 is in dit geval de extrinsieke factor. Indien de maagwand in goede conditie is, wordt verderop (in de dunne darm) het vitamine B12 uit voedsel gemakkelijk opgenomen. Met het bloed wordt vitamine B12 naar de weefsels vervoerd. In de lever wordt een reserve vastgelegd. De lever slaat ook een hoeveelheid kobalt in het lichaam op. Met de urine wordt dagelijks vitamine B12 uitgescheiden.
Wisselwerking mineralen
De invloed van andere stoffen op de opname van mineralen is niet of nauwelijks aantoonbaar. Dit blijkt uit lange termijnonderzoek volgens het Voedingscentrum. Het Voedingscentrum verstrekt wetenschappelijk onderbouwde en onafhankelijke informatie over een gezonde, veilige en meer duurzame voedselkeuze aan consumenten. Waarschijnlijk komt dit door het gevarieerde eetpatroon in Nederland. Dit patroon bevat zowel stoffen die de opname bevorderen als stoffen die de opname remmen. Toch is het raadzaam om alert te blijven. Zeker wanneer bepaalde voedingsmiddelen niet worden gebruikt of wanneer bepaalde medicijnen worden gebruikt.
Kobalt lijkt wel een wisselwerking te hebben met mangaan. Net als ijzer kan kobalt de opname van mangaan remmen. Ook lijken hoge doses van het mineraal de opname van jodium te bemoeilijken. Hierdoor kan hypothyreoïdie en kropzwelling ontstaan.
Invloed van bereiding en bewaren mineralen
Voedingsmiddelen raken wel eens mineralen kwijt tijdens het bereidingsproces. Vooral koken kan verlies van mineralen tot gevolg hebben. Het verlies wordt niet veroorzaakt door verhitting, maar door uitloging. Uitlogen is het oplossen van voedingsstoffen in (kook)vocht. Eten verliest geen mineralen tijdens het bewaren.
Kobalt supplementen
Supplementen zijn producten in de vorm van pillen, poeders, druppels, capsules of drankjes. Meestal worden ze gebruikt als aanvulling op de dagelijkse voeding. Ze kunnen een vitamine, mineraal of bioactieve stof bevatten (vitamine C pil). Ook kunnen ze een combinatie hiervan bevatten (Multi vitaminepil). Een bioactieve stof heeft een gezondheid bevorderend effect, maar is niet noodzakelijk voor het lichaam. De voedingsstoffen in supplementen zijn kunstmatig. Toch hebben ze dezelfde werking als de stoffen die van nature in eten en drinken voorkomen. Mineralen uit supplementen worden vaak makkelijker opgenomen dan mineralen uit eten. Mineralen in voedingsmiddelen zijn vaak verbonden met andere stoffen. Door de spijsvertering worden de mineralen losgemaakt, zodat het lichaam ze kan opnemen. Dit lukt niet altijd helemaal. Hierdoor verlaat een gedeelte ongebruikt het lichaam. Kunstmatige mineralen in supplementen hoeven niet meer losgemaakt te worden. Daardoor kunnen ze makkelijker worden opgenomen. Dit wil overigens niet zeggen dat een mineralenpil beter is dan gezonde voeding. Kobalt komt niet vaak voor in Multi supplementen. Soms is het een onderdeel van een B-complex supplement. B-complex is een combinatie van verschillende B-vitamines. Over het algemeen is zo’n pilletje niet nodig, mits er gezond en gevarieerd wordt gegeten. Er zijn echter wel groepen voor wie aanvulling zinvol kan zijn. Sommige mensen vinden het toch prettig om Multi supplementen te gebruiken. Bijvoorbeeld tijdens verkoudheid of griep. Het is dan raadzaam om niet boven de 30 milligram kobalt per dag uit te komen. De kans is klein dat deze doses wordt gehaald.
Onderzoek kobalt
- Door een kobaltallergie of nikkelallergie kan men allergisch zijn voor een BlackBerry (merk smartphone). Volgens het ACAAI (American College of Allergy, Asthma en Immunology) worden deze metalen in een op de drie BlackBerry’s verwerkt. Bij de oudere modellen ligt het aantal nog hoger. Een dergelijke allergie kan blaren, eczeem en andere vormen van uitslag krijgen.
- In de jaren 60 voegden sommige brouwerijen kobaltzout (0,04-0,14 milligram per kilogram) toe aan bier om het schuim te verbeteren. Enkele zware drinkers (langere tijd meer dan acht glazen per dag) ervoeren ernstige hartklachten. Soms met de dood tot gevolg. Sindsdien wordt kobalt niet langer toegevoegd aan bier. De klachten konden ook het gevolg zijn van het langdurige alcoholmisbruik.
- Bloedarmoede wordt weleens behandeld met kobalt. Mensen met bloedarmoede kregen 1 milligram kobalt per kilogram. Zwangere vrouwen met bloedarmoede kregen 0,6 milligram kobalt per kilogram. Deze doses veroorzaakten geen hartklachten. Meer dan 0,5 milligram per kilogram had na enkele weken effect op de schildklier. Waarschijnlijk komt dit door de invloed van kobalt op de jodiumopname.
- Blootstelling aan radioactief kobalt is erg gevaarlijk voor de gezondheid. De straling beschadigt de cellen in het lichaam. Het aantal witte bloedcellen neemt af, waardoor het lichaam vatbaar wordt voor infecties. De huid kan blaren of brandwonden vertonen en de haren kunnen uitvallen. Vooral kankerpatiënten worden weleens blootgesteld aan grote hoeveelheden radioactieve straling.
- Radioactief kobalt kan kanker veroorzaken. Niet-radioactief kobalt lijkt niet te leiden tot kanker. Dat geldt voor het kobalt in eten en drinken. Het inademen van deze vorm kan wel kanker veroorzaken. Bovendien zouden hoge doses niet-radioactief kobalt leiden tot afwijkingen bij ongeboren baby’s. Baby’s van moeder die voor bloedarmoede werden behandeld vertoonden geen afwijkingen.
Externe informatie kobalt of producten
We zijn extern producten, betreffende vitamine B12 waarin kobalt zit, voor u tegengekomen:
- Bonusan Vitamine B12 1000 mcg, zuigtabletten. Bevat een extra hoge dosering die snel wordt opgenomen in het lichaam. Een voedingssupplement is geen vervanging voor een gevarieerde voeding. Voor het behoud van een goede gezondheid is een gezonde levensstijl en een gevarieerde, evenwichtige voeding van belang.
- Orthica Vitamine B12 Zuigtabletten.
- Pure Advantage B12 Spray, 500 mcg (30ml). Sprays werken efficiënter en activeren de slijmvliezen in de mond rechtstreeks in tegenstelling tot capsules of tabletten met vitamine B12. Daarvoor is de opname in het stelsel van spijsvertering namelijk afhankelijk van de maagzuurproductie. In het geval van medicijngebruik en voor ouderen geldt, volgens de fabrikant, dat de B12 Spray van Pure Advantage een efficiënter middel is.
- Vitamine B-complex supplement van Topvitamins.nl, bevat doseringen van alle verschillende B-vitaminen.
Weten hoe u voldoende kobalt via voeding binnenkrijgt?
- Kobalt is een onderdeel van vitamine B12. Indien u wilt weten of u voldoende vitamine B12 (en daarmee kobalt) binnenkrijgt, verwijzen wij u graag naar het voedingsdoel vitamine B12.
- Indien u kobalt heeft gezocht in verband met bloedarmoede (anemie) verwijzen wij u graag naar het voedingsdoel bloedarmoede. Dat voedingsdoel is ook als uw voedingsplan leverbaar.
Disclaimer voedingsdoelen
DietCetera geeft u met bovenstaande tekst slechts algemene informatie. Wij hebben deze tekst niet gericht op individuele personen en omstandigheden. Vanzelfsprekend hebben we wel getracht deze informatie zo duidelijk en correct mogelijk te omschrijven. U blijft echter zelf verantwoordelijk voor uw eigen keuzes en interpretaties. Mocht u specifieke vragen of problemen hebben dan adviseren we u contact op te nemen met uw (huis)arts, diëtist of andere deskundigen. DietCetera is niet aansprakelijk voor eventuele schade ten gevolge van het onjuist interpreteren van deze tekst.