Koemelkallergie
Een allergie is een ongewenste overreactie van het afweersysteem op bepaalde stoffen uit de omgeving. Het afweersysteem is het systeem dat het lichaam tegen ziektes beschermt. Een allergie kan ontstaan door een stof uit de lucht (pollen) of stoffen uit de voeding. Het lichaam reageert hierop met het vormen van antistoffen. Antistoffen zijn stoffen die in het lichaam een rol spelen in de afweer tegen ziekteverwekkers.
Koemelkallergie is een voedselallergie en specifiek een dierlijke allergie. Een voedselallergie is een vorm van voedselovergevoeligheid. Voedselovergevoeligheid is een overkoepelende term voor overgevoelige reacties op voedingsmiddelen. Voedselovergevoeligheid wordt opgedeeld in twee vormen: allergische voedselovergevoeligheid en niet-allergische voedselovergevoeligheid. De allergische vorm wordt ook wel voedselallergie genoemd. De niet-allergische vorm wordt ook wel voedselintolerantie genoemd. 1-3% van de volwassenen heeft last van voedselovergevoeligheid. 4-6% van de kinderen heeft last van voedselovergevoeligheid. Geschat wordt dat 1-2% van de volwassenen en 1-3% van de kinderen last heeft van voedselallergie. Naar schatting is 2-5% van alle zuigelingen allergisch voor koemelk. De meeste kindjes groeien over hun koemelk allergie heen.
Koemelk
Koemelk is, zoals de naam al aangeeft, melk afkomstig van koeien. Koemelk wordt verkregen door koeien te melken. Vroeger gebeurde dit door met de hand in de zogenaamde spenen van de koe te knijpen. De melk belandde vervolgens in een emmer en werd opgeslagen in melkbussen. Tegenwoordig gebeurt het melken van de koeien machinaal. Op deze manier kunnen er meerdere koeien tegelijkertijd gemolken worden. Vervolgens wordt de koemelk gepasteuriseerd. Melk wordt gepasteuriseerd zodat het ongeveer een week houdbaar is. Wanneer melk gepasteuriseerd wordt, wordt de melk gedurende 30 tot 40 seconden verhit op 72 graden. Hierna wordt de melk gekoeld en vervolgens ondergaat de melk nog een keer dit proces. Melk kan ook gesteriliseerd worden. Hierbij wordt de melk tot boven de 100 graden verwarmd. Wanneer melk gesteriliseerd is, is het lang houdbaar. Gesteriliseerde melk kan buiten de koelkast bewaard worden zolang de verpakking niet is aangebroken. De gepasteuriseerde of gesteriliseerde melk komt vervolgens in de supermarkt terecht of in producten die koemelk bevatten. Gesteriliseerde melk smaakt anders dan gepasteuriseerde melk. Bij gesteriliseerde melk is het melksuiker namelijk gekarameliseerd, dit maakt de melk zoeter. Gekarameliseerd wil zeggen dat het suiker wordt omgezet in karamel, ofwel gebrande suiker.
Koemelk bestaat onder andere uit vetten. De hoeveelheid vet die de melk bevat, geeft aan wat voor soort melk het is. Er kan namelijk vet uit de melk verwijderd zijn.
- Volle melk: Volle melk bevat meer dan 35 gram melkvet per liter.
- Halfvolle melk: Halfvolle melk bevat tussen de 15 en 18 gram melkvet per liter.
- Magere melk: Magere melk bevat 0 tot 3 gram melkvet per liter.
- Boerenlandmelk: Boerenlandmelk is niet bewerkt. Het vetpercentage kan bij boerenlandmelk verschillen. Dit hangt namelijk af van het seizoen.
Volle melk mag alleen volle melk heten wanneer het minimaal 3,5% vet bevat. Voor halfvolle melk is dit tussen de 1,5 en 1,8% vet en voor magere melk is dit maximaal 0,3% vet. Er bestaat geen bewerkte melk met percentages die hier tussen vallen.
Koemelk bestaat daarnaast ook uit eiwitten. Eiwitten zijn bouwstenen voor het menselijk lichaam. De eiwitten die in koemelk zitten bestaan voor 80 procent uit caseïne en 20 procent uit wei. Caseïne en wei zijn melkeiwitten. Deze eiwitten zorgen er normaal voor dat het afweersysteem beter wordt. Het afweersysteem wordt ook wel het immuunsysteem genoemd. Het immuunsysteem beschermt het lichaam tegen bacteriën en virussen. Bij koemelkallergie zorgen deze eiwitten echter voor de allergische reactie.
Wat is een koemelkallergie?
De meest voorkomende voedselallergie bij kinderen is koemelk allergie. Een voedselallergie is een vorm van voedselovergevoeligheid. Een allergische voedselovergevoeligheid kan worden ingedeeld in twee vormen: IgE-afhankelijke voedselallergie en niet-IgE-afhankelijke voedselallergie.
De meeste voedselallergieën zijn IgE-afhankelijk. Dit betekent dat zich alleen symptomen voordoen, indien IgE in het lichaam aanwezig is. IgE is een afkorting voor immunoglobuline E. Immunoglobuline E is een antilichaam. Een antilichaam is een stof in het lichaam dat lichaamsvreemde stoffen aanvalt. Een antilichaam hecht zich aan een allergeen. Een allergeen is de stof die de allergische reactie veroorzaakt. Een allergeen is altijd een eiwit. Een eiwit is echter niet altijd een allergeen. Een eiwit is alleen een allergeen voor een persoon die allergisch is voor datgene waar het eiwit een onderdeel van is. Voor mensen met een koemelkallergie kan eiwit van koemelk een allergische reactie veroorzaken. Een allergische reactie wordt vaak opgewekt door een specifiek eiwit. Het eiwit van koemelk is dan het allergeen. Een allergeen komt het lichaam binnen via de huid, de luchtwegen of het maagdarmkanaal. Over het algemeen is een allergeen niet schadelijk voor het lichaam. Een lichaam dat allergisch is voor koemelk herkent het allergeen echter niet en beoordeelt het allergeen als een lichaamsvreemde stof. Dan volgt een reactie van het afweersysteem. Het immuunsysteem reageert soms op onschadelijke allergenen. Het immuunsysteem reageert door een antistof (IgE) te maken die een allergeen opruimt. Tijdens de opruiming komt histamine vrij. Histamine is verantwoordelijk voor de symptomen van een allergie. Vaak is slechts een kleine hoeveelheid van een allergeen nodig om een reactie te veroorzaken.
Allergie of intolerantie?
Een allergie wordt regelmatig verward met een intolerantie. Deze begrippen hebben echter een andere betekenis.
- Een allergie wordt veroorzaakt door een reactie van het afweersysteem. Een intolerantie wordt niet veroorzaakt door een reactie van het afweersysteem. Desondanks reageert het lichaam op een stof die het niet kan verdragen.
- Een allergische reactie geschiedt al na contact met een kleine hoeveelheid allergeen. Een intolerante reactie geschiedt pas na contact met een grote hoeveelheid allergeen.
- Een allergie kan levensbedreigend zijn in geval van een anafylactische shock. Dit laatste begrip wordt verderop uitgelegd. Een intolerantie kan niet levensbedreigend zijn.
Een koemelkallergie wordt vaak verward met lactose intolerantie. Lactose intolerantie is echter, zoals de naam al aangeeft, een intolerantie en geen allergie. Het afweersysteem speelt dus geen rol bij lactose-intolerantie. Een persoon met lactose intolerantie kan niet tegen lactose. Lactose is suiker dat in melk en melkproducten voorkomt. Lactose wordt daarom ook wel melksuiker genoemd. Iemand die lactose intolerant is, maakt te weinig of geen lactase aan. Lactase is het enzym wat er normaal voor zorgt dat lactose wordt verteerd. Een enzym is een eiwit dat een bepaalde reactie versneld. Dit enzym is nodig om een bepaalde voedingsstof af te breken. Wanneer dit enzym er niet is, komt lactose onverteerd in de dikke darm terecht. De dikke darm is het tweede deel van het spijsverteringskanaal. De dikke darm neemt het vocht en zouten op uit de onverteerbare voedselresten. Het spijsverteringskanaal zorgt er voor dat het voedsel dat gegeten wordt, wordt afgebroken en dat het lichaam de voedingsstoffen kan opnemen en gebruiken. Het spijsverteringskanaal begint bij de mond en eindigt bij de anus. Wanneer lactose onverteerd in de dikke darm terecht komt gaan de bacteriën die in de dikke darm zitten de lactose als het ware ‘vergisten.’ Vergisten wil zeggen dat het melksuiker wordt omgezet. Als gevolg van deze omzetting kunnen er klachten ontstaan. Voorbeelden van klachten die kunnen ontstaan zijn buikpijn, een opgeblazen gevoel, diarree, winderigheid en buikkrampen. Als het enzym in kleine mate aangemaakt wordt, kunnen producten met lactose in kleine hoeveelheden genuttigd worden.
Afrikanen, Aziaten, Zuid-Amerikanen en Zuid-Europeanen hebben vaker lactose intolerantie. Dit wordt veroorzaakt omdat na het derde levensjaar de productie van het enzym lactase afneemt bij deze bevolkingsgroepen.
koemelkallergie oorzaken
Een koemelk allergie kan aangeboren of later verkregen zijn. De allergie is aangeboren als het eerste contact met een allergeen direct een reactie veroorzaakt. De reactie doet zich meestal over het hele lichaam voor. De allergie is later verkregen als herhaaldelijk contact met een allergeen een reactie veroorzaakt. De reactie doet zich bij een later verkregen allergie meestal alleen plaatselijk voor. Erfelijkheid speelt een rol bij het ontwikkelen van een allergie. Wanneer beide ouders een allergie hebben, neemt de kans op een allergie voor het kind toe met 80%. Wanneer beide ouders geen allergie hebben, is de kans op een allergie voor het kind 10%. De aanleg om allergisch te reageren berust op de aanmaak van IgE. Mensen die niet allergisch zijn maken geen specifiek IgE aan. De aanleg om een allergie te ontwikkelen wordt atopie genoemd.
Na het eerste contact met een allergeen maakt het lichaam antilichamen aan. Een antilichaam hecht zich aan een allergeen om het herkenbaar of inactief te maken. Het lichaam is gevoelig voor een allergeen vanaf het moment dat antilichamen worden aangemaakt. Dit proces wordt sensibilisatie genoemd. De antilichamen zijn de zogenaamde immunoglobulines. Deze behoren tot het E-type (IgE). Door inname van een voedingsmiddel met koemelk komt koemelk-eiwit in aanraking met het betreffende IgE. Het IgE wordt vervolgens verbonden met een mestcel. Een mestcel is een bloedcel die is gevuld met histamine. Histamine is verantwoordelijk voor het ontstaan van allergische klachten. Door het IgE wordt de mestcel geactiveerd. Hierdoor komt histamine uit de cel. Dit proces wordt degranulatie genoemd.
Fasegewijs:
- Het allergeen (koemelk-eiwit) wordt gedetecteerd.
- Het IgE wordt aangemaakt.
- Het IgE wordt verbonden met de mestcel.
- Het allergeen (koemelk-eiwit) wordt verbonden aan het IgE.
- De mestcel wordt geactiveerd.
- Histamine wordt vrijgemaakt uit de mestcel.
- Een allergische reactie wordt uitgelokt.
De allergische reactie ontstaat waar de mestcellen zich bevinden. In het geval van een voedselallergie is dit over het algemeen in de darmen.
Koemelkallergie symptomen
De symptomen van een koemelkallergie verschillen per persoon. De ernst van de symptomen varieert van mild tot ernstig. Veel voorkomende symptomen van een koemelk allergie zijn:
- overig: Tevens kan men last krijgen van een loopneus, waterig en/of jeukende ogen, niesbuien, huilen en een groeiachterstand;
- luchtwegklachten: Bij koemelkallergie kunnen luchtwegklachten zoals astma, hoesten, een piepende ademhaling en kortademigheid optreden;
- huidklachten: Bij een koemelkallergie kunnen huidklachten zoals jeuk, eczeem en galbulten ontstaan. Galbulten zijn jeukende bultjes die over kunnen gaan in blaren. Tevens kunnen gezicht, mond, lippen, tong en keel opzwellen;
- maag- en darmklachten: Voorbeelden van maag- en darmklachten die op kunnen treden bij een koemelkallergie zijn braken, diarree, buikpijn, winderigheid, darmkrampen en een opgeblazen gevoel;
- anafylaxie: Anafylaxie is een medische term voor een levensbedreigende allergische reactie. Een ander woord voor anafylaxie is anafylactische shock. Anafylaxie wordt veroorzaakt door een verwijding van de bloedvaten. Dit wordt veroorzaakt door histamine. Symptomen zijn ademhalingsmoeilijkheden, een lage bloeddruk en een vertraagde hartslag. Wanneer de situatie ernstig is, kan anafylaxie in enkele minuten tot de dood leiden wanneer deze niet meteen wordt behandeld.
Allergische symptomen kunnen binnen een paar minuten tot enkele uren na het contact met koemelk optreden. Bovenstaande symptomen kunnen overeen komen met symptomen van een andere aandoening. Indien een koemelkallergie wordt vermoed, is het verstandig om een arts te raadplegen.
Diagnose koemelkallergie
De arts zal eerst een lichamelijk onderzoek doen. Indien een koemelk allergie wordt vermoed, wordt nader onderzoek gedaan. Er zijn verschillende onderzoeken mogelijk:
- RAST (Radio Allergo Sorbent Test): Een allergie kan worden aangetoond met een bloedonderzoek. Er wordt bloed afgenomen. Het bloed wordt onderzocht op de aanwezigheid van antilichamen tegen koemelk-eiwit. Een positieve uitslag duidt op een allergie. Een RAST uitslag is echter niet 100% betrouwbaar. Hiervoor is nader onderzoek noodzakelijk.
- Huidpriktest: Een allergie kan worden aangetoond met een huidonderzoek. Druppels van een allergeen worden op de huid geplaatst. De huid wordt door de druppel heen geprikt. De prikplaats wordt 15 à 20 minuten later bekeken door een deskundige. Een reactie van de huid (zoals zwelling en roodheid) duidt op een allergie. Deze test wordt soms gedaan door in een allergeen product te prikken en vervolgens in de huid te prikken.
- Eliminatie-provocatie: Een allergie kan worden aangetoond met een voedseltest. Een verdacht voedingsmiddel wordt gedurende 4 à 6 weken uit het eetpatroon verwijderd (eliminatie). Wanneer de klachten verdwijnen, wordt het voedingsmiddel weer aan het eetpatroon toegevoegd (provocatie). Wanneer de klachten terugkeren, wordt een persoon allergisch bevonden.
- Dubbelblind placebo gecontroleerd onderzoek: Een allergie kan met zekerheid worden aangetoond met dit onderzoek. Een patiënt krijgt een aantal testvoedingen. De testvoedingen bevatten een (oplopende hoeveelheid) allergeen of geen allergeen. De patiënt noch de arts weet welke testvoeding een allergeen bevat. Dat wordt duidelijk, wanneer het onderzoek afgelopen is. De test kan dus niet worden beïnvloed. Deze onderzoeken worden uitgevoerd door professionals. Wanneer een ernstige reactie dreigt (eliminatie-provocatie), worden de onderzoeken in het ziekenhuis uitgevoerd.
Behandeling koemelkallergie
Wanneer de diagnose is gesteld, kunnen maatregelen worden genomen. Een koemelkallergie kan niet worden genezen. Men kan er wel overheen groeien. De beste manier om klachten te voorkomen is het vermijden van voedingsmiddelen met koemelk.
Er zijn ook manieren om de klachten te verminderen, wanneer (per ongeluk) koemelk wordt ingenomen zoals:
- Antihistaminica: Een antihistaminicum is een medicijn dat een allergische reactie onderdrukt. Het blokkeert de werking van histamine. Histamine is verantwoordelijk voor het ontstaan van allergische klachten. Een antihistaminicum kan over het algemeen oraal worden ingenomen. Het is belangrijk om een arts te raadplegen alvorens antihistaminica te gebruiken.
- Epinefrine: Een ander woord voor epinefrine is adrenaline. Adrenaline wordt toegediend in geval van een anafylactische shock. Patiënten met een hoog risico op anafylaxie hebben een auto injector pen. Deze bevat een dosis adrenaline die kan worden geïnjecteerd in de huid. Een omstander zal deze moeten toedienen, als een patiënt anafylactisch reageert. Door adrenaline vernauwen de bloedvaten zich weer. De alternatieve geneeskunde heeft een aantal behandelingen tegen allergieën. Deze zijn echter niet wetenschappelijk bewezen.
Voeding bij een koemelkallergie
Een koemelkallergie wordt behandeld door voedingsmiddelen die koemelk bevatten te verwijderen uit het eetpatroon. Wanneer een zuigeling een koemelkallergie heeft en de moeder geeft borstvoeding, dient zij voedingsmiddelen met koemelk ook te vermijden. Dit is nodig omdat de koemelk-eiwitten die de moeder binnen krijgt anders via de borstvoeding bij het kindje terecht komen. het kindje kan dan een allergische reactie krijgen. Koemelk wordt in veel producten verwerkt. Voorbeelden van voedingsmiddelen waar koemelk in zijn verwerkt zijn: yoghurt, ijs, kaas, slagroom, zure room en koffiemelk. Maar daarnaast zijn er ook nog een hoop producten met verborgen koemelk, zoals koekjes, chocola en het drankje Taxi.
Wanneer een kindje met een koemelk allergie flesvoeding krijgt, dient ook op het soort flesvoeding gelet te worden. Gewone flesvoeding bevat namelijk koemelk-eiwitten en kan het kindje niet verdragen. Gelukkig bestaan er speciale soorten flesvoedingen voor kindjes met een koemelk allergie. Deze soorten voedingen worden ook wel hypoallergene flesvoedingen genoemd. Hypoallergene flesvoeding bevat ook koemelk-eiwitten. De eiwitten zijn bij hypoallergene voeding alleen als het ware voorverteerd. Hierdoor herkent het lichaam de eiwitten niet als koemelk-eiwitten en zal er minder snel een allergische reactie optreden. Sojamelk wordt afgeraden om te geven aan zuigelingen met een koemelkallergie. Soja is namelijk een sterk allergeen. Kindjes met een koemelkallergie kunnen hierdoor sneller een soja-allergie ontwikkelen wanneer zij soja krijgen voor hun eerste levensjaar. Tevens dient men niet te vroeg te starten met bijvoeding en dient men één nieuw voedingsmiddel per keer te introduceren. Dit om te voorkomen dat het kindje ook op andere voedingsmiddelen reageert. Een diëtist kan helpen bij het introduceren van bijvoeding wanneer er sprake is van een allergie.
Een koemelkallergie kan erg ongemakkelijk zijn. Het kan beperkend voelen om geen producten waar koemelk in verwerkt is, te kunnen gebruiken. De kans is altijd aanwezig dat een persoon alsnog in aanraking komt met een allergeen. Een manier waarop dat kan gebeuren is kruisbesmetting. Kruisbesmetting is het besmetten van een voedingsmiddel met een allergeen. Dat kan gebeuren door het voedingsmiddel niet goed te scheiden van andere voedingsmiddelen. Ook ongewassen handen, bestek of serviesgoed kunnen hiertoe leiden. Een persoon met een koemelkallergie kan hierdoor een allergische reactie krijgen. Een diëtist kan bij het kiezen van voedingsmiddelen helpen, zodat er voor producten gekozen wordt waar geen koemelk in is verwerkt.
Een persoon met een koemelk allergie kan ook reageren op andere voedingsstoffen. Wanneer hiertussen een wisselwerking optreedt, is er sprake van een kruisreactie. Een kruisreactie is een reactie van het immuunsysteem op een stof waarvoor het niet allergisch is. Koemelk allergie gaat weleens samen met een kruisreactie op geiten- en schapenmelk en rundvlees.
Het immuunsysteem kan nauwkeurig een koemelkallergeen herkennen. De nauwkeurigheid kent echter grenzen. Het afweersysteem herkent slechts een stukje van het allergeen: het epitoop. De eigenschappen van een epitoop van koemelk en een epitoop van – bijvoorbeeld – schapenmelk komen sterk overeen. Soms wordt het epitoop van schapenmelk herkend als een koemelk allergeen. Hierdoor kan een persoon met koemelkallergie reageren op schapenmelk. Kruisreacties veroorzaken regelmatig verwarring tijdens het stellen van een diagnose. Niet iedereen met koemelkallergie heeft last van een kruisreactie.
Aanpassing van de voeding is alleen zinvol indien:
- klachten optreden na het drinken van een ander soort melk;
- uit onderzoek blijkt dat het om een kruisreactie gaat.
Onderzoek koemelkallergie
- Uit onderzoek blijkt dat het ontstaan van een koemelk allergie bij iedereen verschillend is. Het immuunsysteem kan op verschillende manieren reageren. Het is belangrijk om te weten hoe de allergie ontstaat. Hiermee kunnen artsen de behandeling eventueel specifieker maken voor de patiënt.
- Uit een recent concept onderzoek blijkt dat kinderen boven de 4 jaar met een koemelk allergie, baad hebben bij immunotherapie. Bij immunotherapie worden kleine hoeveelheden van het allergeen aangeboden. In het geval van een allergie wordt het afweersysteem geleerd om de allergenen met rust te laten. Het onderzoek bevindt zich nog in een voorstadium. Verder is een grootschalig onderzoek nodig.
- Stichting Voedselallergie is een patiëntenorganisatie voor mensen met een voedselallergie en publiceert ook regelmatig onderzoeken.
- Nutricia heeft een speciale website voor koemelkallergie gericht op kinderen. Vanzelfsprekend mede om hun producten te verkopen maar bevat ook nuttige informatie en onderzoeken.
Externe informatie koemelkallergie of producten
We zijn extern onderstaande boeken en producten, betreffende koemelkallergie en andere voedselallergieën, voor u tegengekomen:
- Koemelk allergie. Auteur Jaap Huibers, Nederlands, 72 pagina’s. Over de allergische reacties op de eiwitten in de koemelk bij zuigelingen en jonge kinderen. De informatie in dit boekje is weliswaar gedeeltelijk gebaseerd op wetenschappelijke gegevens, maar het bevat daarnaast veel subjectieve interpretaties en ideeen van de schrijver.
- Basiskookboek bij voedselallergie en -intolerantie. Auteurs I. Van Berkel-Pistorius & T. De Hoogh-Van Der Horst, Nederlands, 606 pagina’s. De receptuur is gericht op kinderen en volwassenen met een enkelvoudige of meervoudige voedselovergevoeligheid. De recepten zijn ingedeeld naar gerechtengroep en geven dieetaanpassingen zonder koemelk, lactose, kippenei, gluten, pinda’s, noten, additieven, cacao, suiker, citrusfruit, soja, vis, schaal- en schelpdieren, aardappelen en maïs.
- Gluten-, Tarwe- & Zuivelvrij genieten. Auteurs Nicola Graimes & Anja De Lombaert, Nederlands, 96 pagina’s. Hoewel allergie of intolerantie twee verschillende begrippen zijn, maakt de schrijfster qua behandeling hierin geen onderscheid. Het resultaat is een voeding zonder tarwe, gluten en zuivel.
- KeruTabs Lactase Enzym Tabletten. Helpt, volgens de fabrikant, bij overgevoeligheid voor lactose in melk en melkproducten. Een voedingssupplement is geen vervanging voor een gevarieerde voeding. Voor het behoud van een goede gezondheid is een gezonde levensstijl en een gevarieerde, evenwichtige voeding van belang.
- Het gehele Intoleran lactose intolerantie programma.
- Floris mag geen melk – uitleg voor kinderen met een (koe)melkallergie. In de boekjes Floris mag geen melk en Lotje mag geen melk wordt op een toegankelijke manier uitgelegd wat melkallergie precies is, hoe dit komt en wat je hieraan kunt doen. Nederlands, Hardcover, 26 pagina’s.
” rel=”nofollow noopener noreferrer”> Helpt, volgens de fabrikant, bij koemelk intolerantie. Intoleran lactase zorgt ervoor dat het gebrek aan lichaamseigen lactase tijdelijk wordt aangevuld waardoor het verteringsproces van het ingenomen melkproduct (de lactose) wordt ondersteund.
Weten hoe u het beste om kunt gaan met een koemelkallergie, wat u wel kunt eten en wat niet?
Het door uw DietCetera diëtist uitgeschreven voedingsadvies betreffende koemelkallergie kunt u eenvoudig via onderstaande ‘diensten voor dit voedingsdoel’ bestellen. De adviezen zijn specifiek gericht op volwassenen van 18 t/m 70 jaar.
Diensten voor dit voedingsdoel
Product type | Prijs | |
---|---|---|
Voedingsadvies
|
€ 9,95 |
>> Bestellen |
Disclaimer voedingsdoelen
DietCetera geeft u met bovenstaande tekst slechts algemene informatie. Wij hebben deze tekst niet gericht op individuele personen en omstandigheden. Vanzelfsprekend hebben we wel getracht deze informatie zo duidelijk en correct mogelijk te omschrijven. U blijft echter zelf verantwoordelijk voor uw eigen keuzes en interpretaties. Mocht u specifieke vragen of problemen hebben dan adviseren we u contact op te nemen met uw (huis)arts, diëtist of andere deskundigen. DietCetera is niet aansprakelijk voor eventuele schade ten gevolge van het onjuist interpreteren van deze tekst.